نگاهی بر گسترش شهرنشینی در جهان

نوشته شده توسط:میثم مطلق در | ۲۱ دی ۱۳۸۹ - ۲۲:۴۰ | ۰ دیدگاه

شهرها چگونه به وجود می آیند و چگونه از بین می روند؟

در این مقاله نشان خواهیم داد که حقایق تجربی ارائه شده در زمینه رشد جمعیت- قانون گیبرات (Gibrat) (و زیپف (Zipf) از اعتبار کافی برخوردار نیستند. در مطالعاتی که از داده های جدید راجع به الگوهای جمعیتی در مناطق شهری و روستایی استفاده شده، نشان داده شد که چگونه در مناطقی به خصوص، تراکم جمعیت افزایش یافته و مناطق کم جمعیت نیز به مرور خالی از سکنه می شوند.

شهرنشینی- تمرکز جمعیت در شهرهای کوچک و بزرگ- یکی از مهم ترین مشخصات توسعه اقتصادی است. در سال ۱۳۰۰میلادی، یک دهم و در سال ۱۹۰۰ حدود یک ششم جمعیت جهان در شهرها زندگی می کردند و در حال حاضر نیز حدود نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند. در حالی که گذار از روستا نشینی به شهرنشینی در کشورهای توسعه یافته ای چون ایالات متحده تا حدود زیادی کامل شده، روند شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه ای چون برزیل، چین و هند با سرعت قابل ملاحظه ای در جریان است. انتظار می رود که تا سال ۲۰۲۵، تنها در چین، ۲۴۰ میلیون نفر از مناطق روستایی به مناطق شهری مهاجرت کنند. بنابراین به نظر می رسد که تا سال ۲۰۳۰ حدود ۶۰درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند.

● اهمیت شهرنشینی

به منظور سیاست گذاری در این زمینه، درک الگوهای شهرنشینی وعوامل تعیین کننده آن ضروری به نظر می رسد. همان طور که می دانیم گسترش شهرنشینی مسائل زیست محیطی و اجتماعی عمده ای را به بار می آورد.

تبدیل فضاهای باز حومه شهرها به مناطق مسکونی به از بین رفتن زیستگاه های طبیعی، نابودی فضاهای تفریحی و افزایش تقاضای محصولات کشاورزی برای تامین نیاز جمعیت شهری از جمله این مسائل است. به علاوه تمرکز تراکم جمعیت در مکان های مشخص مستلزم ایجاد زیربناهای لازم نیز هست.

ایجاد یک سیستم حمل ونقل عمومی سریع، عرضه آب سالم و عرضه برق، تدارک سیستم های بهداشت و مدیریت زباله و ارائه خدمات سلامتی از جمله زیرساخت های مورد نیاز هستند.

با وجود تجربه سطح بالای مرگ و میر در شهرها در اروپای قرن نوزده و در دوره کنونی در جهان در حال توسعه و با وجود تمام موانع گفته شده، در سراسر جهان صدها میلیون نفر از مناطق روستایی به مناطق شهری نقل مکان می کنند.بهره وری بالاتر و دستمزدهای بیشتر، فراهم شدن فرصت های بیشتر شغلی، دسترسی آسان تر به کالاها و خدمات و وجود تنوع قومی، فرهنگی و مسایلی از این رده، از مواردی است که شهرنشینی را جذاب کرده است.

● ناکافی بودن مطالعات

در زمینه انتقال جمعیت از مناطق روستایی به مناطق شهری، مطالعات ناچیزی صورت گرفته است. به دلیل عدم وجود داده های کافی در دیگر حوزه ها، در اغلب مطالعات انجام شده در زمینه رشد جمعیت، بر مناطق شهری تمرکز شده است. در این تحقیق ها عموما دو حقیقت تجربی زیر مورد تاکید قرار گرفته اند.

۱) رشد جمعیت با اندازه اولیه جمعیت همبستگی ندارد(قانون گیبرات) .

۲) توزیع با ثبات جمعیت را می توان از طریق قانون زیپف تخمین زد(دومین مکان پرجمعیت نصف پرجمعیت ترین مکان، جمعیت دارد. سومین مکان پرجمعیت یک سوم بزرگ ترین مکان پرجمعیت، جمعیت دارد و به همین ترتیب) .

فقدان مطالعات کافی در مورد مناطق روستایی مایه نگرانی است، زیرا در کشورهای توسعه یافته در طول تاریخ و در کشورهای در حال توسعه در عصر حاضر این مناطق بخش مهمی از جمعیت کل را در خود جای داده اند. نکته مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که نبود مطالعات کافی در این زمینه فهم ما را از شهر نشینی به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.

● تجدید نظر در مشاهدات تجربی

در مطالعه ای که ما انجام داده ایم نشان داده شده است که در صورتی که هم مناطق روستایی و هم مناطق شهری مورد مطالعه قرار گیرند، دو مشاهده تجربی ذکر شده در بالا رد می شوند. با استفاده از داده هایی که اخیرا و بر اساس واحدهای زیربخش شهر ها در ایالات متحده از سال ۱۸۸۰ تا ۲۰۰۰ ساخته شده و بر اساس داده های شهرداری های برزیل از سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۰، به این نتیجه رسیدیم که رشد جمعیت در مناطقی با تراکم جمعیت اولیه پایین، کاهنده و در مناطق با تراکم جمعیت اولیه متوسط، فزاینده بوده و با جمعیت اولیه در مناطقی با تراکم اولیه بالا ناهمبسته است.

یک رابطه U شکل برای رشد جمعیت به دست می آید که به توزیع بی ثبات جمعیت در طول زمان می انجامد (شکل یک را ملاحظه کنید). در طول بخش رو به بالای شکل ، مناطقی با تراکم جمعیت اولیه بالا نسبتا سریع رشد می کنند و به مناطق شهری تبدیل می شوند، در حالی که جمعیت در دیگر مناطق که تراکم اولیه جمعیت پایین تر بوده با سرعت کم تری رشد می کند و این مناطق روستایی باقی می مانند. در نتیجه حتی با وجود این که طی سال های ۱۸۸۰ تا ۲۰۰۰ افزایش قابل توجهی در جمعیت ایالات متحده مشاهده شد، تعداد مناطق کم جمعیت و خالی از سکنه افزایش یافت. در مطالعه ما الگوهای رشد جمعیت مذکور، از طریق بررسی تمایز بین بخش کشاورزی و غیرکشاورزی (مثلا صنایع تولیدی و خدمات) توضیح داده می شود. دو ایده کلیدی در تحلیل ما ایفای نقش می کنند:

۱) روند رشد اشتغال بین بخش کشاورزی و غیر کشاورزی متفاوت است.

در بخش کشاورزی رشد اشتغال، با علامت منفی به اندازه اولیه اشتغال مرتبط می شود، زیرا پس از ایجاد شوک های مثبت، اشتغال نسبی به متوسط بلندمدتی که مثلا از طریق فاکتورهایی چون آب و هوا و خاک تعیین می شود، برگشت می کند. در مقابل در بخش غیر کشاورزی، رشد اشتغال به شدت نسبت به اندازه اولیه اشتغال ناهمبسته است، زیرا عوامل پایداری مثل آب و هوا و خاک قیود کم تری را بر رشد اشتغال تحمیل می کنند. این بدان معنی است که سهم اشتغال در بخش غیر کشاورزی نسبت به جمعیت حداقل در مناطقی با تراکم جمعیت اولیه بالا فزاینده است.

۲) طی مرور زمان، رشد سریع تر بهره وری در بخش کشاورزی نسبت به بخش غیر کشاورزی به تخصیص مجدد اشتغال و در نتیجه کاهش اشتغال در بخش کشاورزی منجر شده است.

با در نظر گرفتن ترکیب این دو ایده، می توان رابطه U شکل بین رشد جمعیت و تراکم اولیه جمعیت را توضیح داد. زمانی که تراکم جمعیت پایین باشد، بخش عمده شاغلان، در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند و خاصیت بازگشت به میانگین در بخش کشاورزی، به ایجاد یک رابطه کاهنده بین رشد جمعیت و تراکم جمعیت اولیه منجر می شود. در مقابل در شرایطی که تراکم جمعیت بالا باشد، اشتغال در بخش غیر کشاورزی بر اشتغال در بخش کشاورزی می چربد و فقدان اثر بازگشت به میانگین بر این نکته دلالت می کند که رشد جمعیت با تراکم اولیه جمعیت ناهمبسته است. در این میان، همبستگی مثبت بین سهم بخش غیر کشاورزی در اشتغال و تراکم اولیه جمعیت که با رشد سریع تر اشتغال در بخش غیر کشاورزی نسبت به بخش کشاورزی همراه می شود، رابطه ای فزاینده را بین رشد جمعیت و تراکم اولیه جمعیت ایجاد می کند.

● دلالت های سیاستی

از یافته های مطالعه ما می توان در زمینه سیاست گذاری نیز سود برد.

همچنان که کشورهای در حال توسعه بزرگ نظیر چین و هند صنعتی می شوند، افزایش جمعیت شهری، احتمالا بر محیط زیست و زیرساخت ها فشارهای شدیدی را وارد می کند. یافته های ما در این زمینه که رشد جمعیت نسبت به تراکم اولیه جمعیت در مناطقی با تراکم جمعیت اولیه متوسط، فزاینده بوده و با تراکم اولیه جمعیت در مناطقی با جمعیت اولیه بالا، غیر همبسته است براین نکته دلالت دارد که مناطقی با تراکم جمعیت بالا به احتمال زیاد افزایش های بزرگ تری را در جمعیت شهری تجربه می کنند. تحلیل ما نشان می دهد که برخی از مناطق با تراکم اولیه جمعیت بالاتر با رشد جمعیت سریع تری روبه رو می شوند و بقیه مناطق با تراکم جمعیت اولیه پایین تر با کاهش نسبی در جمعیت مواجه شده و ممکن است خالی از سکنه شوند. بنابراین کاهش جمعیتی که بسیاری از شهرهای کوچک در میدوست آمریکا با آن مواجه شده است را می توان به عنوان یکی از مشخصات مناطق کشاورزی ملل در حال توسعه نیز به شمار آورد. با توجه به تمام این موارد، تغییرات اساسی مورد انتظار در توزیع جمعیت، بر لزوم ایجاد زیربناهای مختلف دلالت دارد. در صورت غفلت از ایجاد زیربناهای لازم، دولت های کشورهای در حال توسعه با چالش های قابل ملاحظه ای رو به رو خواهند شد.


			نویسنده: گای مایکلز، فردیناند راچ، استفان ردینگ مترجم: فیاض خاک References Gabaix, Xavier (۱۹۹۹) Zipf’s Law for Cities: An Explanation, Quarterly Journal of Economics, ۱۱۴(۳), ۷۳۹-۷۶۷. Michaels Guy, Ferdinand Rauch and Stephen Redding, Urbanisation and Structural Transformation, CEPR Discussion Paper, ۷۰۱۶, October ۲۰۰۸. This research was sponsored by the Centre for Economic Performance, London School of Economics. Rosen, Kenneth T. and Mitchel Resnick (۱۹۸۰) The Size Distribution of Cities: An Examination of the Pareto Law and Primacy, Journal of Urban Economics, ۸(۲), ۱۶۵-۱۸۶. Simon, Herbert A. (۱۹۵۵) On a Class of Skew Distribution Functions, Biometrika, ۴۲(۳/۴), ۴۲۵.۴۴۰ Soo, Kwok Tong (۲۰۰۵) Zipf’s Law for Cities: A Cross-country Investigation, Regional Science and Urban Economics, ۳۵(۳), ۲۳۹-۲۶۳.

			روزنامه دنیای اقتصاد ( www.sarmayeh.net )

نظرات
ارسال نظر

هیچ نظری تا کنون برای این مطلب ارسال نشده است، اولین نفر باشید...

نگاهی بر گسترش شهرنشینی در جهان

نظرات

ارسال نظر